Na jakiej podstawie możliwe jest pozbawienie władzy rodzicielskiej?

Dzieci nie są zdolne do samodzielnego prowadzenia swoich praw. Dlatego to do rodziców należy piecza nad małoletnim, reprezentowanie go oraz zarządzanie jego majątkiem. Zadaniem rodziców jest troska o fizyczny i duchowy rozwój potomka, zapewnienie mu niezbędnych środków do życia oraz wychowanie zgodnie z własnymi przekonaniami. Są pewne sytuacje, w których sąd może pozbawić ich władzy rodzicielskiej. Przypadki, kiedy prawomocnym orzeczeniem sądu ogranicza albo pozbawia się  praw rodzicielskich, są określone w ustawie.

Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej

Sąd pozbawiając rodziców władzy rodzicielskiej, w najsurowszy sposób ingeruje w jej sprawowanie. Taką decyzję w celu ochrony interesów dziecka podejmuje, kiedy:

• wystąpiła trwała przeszkoda, uniemożliwiająca pełnienie obowiązków rodzicielskich, np. rodzic zaginął, wyjechał na stałe za granicę albo jest przewlekle chory,
• rodzice dopuszczają się nadużywania władzy rodzicielskiej, np. nadmiernie karcą dziecko, zmuszają do pracy ponad jego siły, namawiają do popełnienia przestępstwa czy wykorzystują seksualnie,
• rodzice zaniedbują obowiązki względem dziecka w sposób rażący, np. prowadzą tryb życia, który nie pozwala sprawować opieki nad dzieckiem i zapewniać mu prawidłowego rozwoju przez nadużywanie alkoholu lub narkotyków bądź nie wywiązują się z nałożonego obowiązku alimentacyjnego,
• już ograniczył władzę rodzicielską i umieścił małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, a przyczyny, które takie działanie wymogły, nadal nie ustały.

Kto może złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej?

Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej mogą złożyć sami rodzice, kiedy ojciec lub matka dziecka poważnie zaniedbują jego wychowanie. Takie prawo ma też każda osoba mająca interes prawny w rozstrzygnięciu tej sytuacji, np. babcia. Do złożenia wniosku może dojść również z urzędu, kiedy policja zaraportuje, iż dobro małoletniego jest zagrożone. Jeśli małoletni nie ukończył 13 lat albo został ubezwłasnowolniony całkowicie, wówczas powołuje się przedstawiciela ustawowego, który w jego imieniu podejmuje czynności procesowe. Kiedy żaden z rodziców nie może reprezentować dziecka, sąd opiekuńczy wyznacza kuratora ustawowego. Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej rozstrzygają się w postępowaniu nieprocesowym. Po przeprowadzeniu rozprawy, zostaje wydane orzeczenie. Jeśli doszło do pozbawienia władzy rodzicielskiej, postanowienie staje się skuteczne oraz wykonalne, po jego uprawomocnieniu. Co istotne, do pozbawienia władzy rodzicielskiej może również dojść w wyroku, który orzeka rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa rodziców.

Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Jakie są skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej? Na to pytanie odpowie nam Adriana Duks-Taniewska, ekspert z Kancelarii Adwokackiej w Gdańsku:

Kiedy rodzic zostaje pozbawiony władzy rodzicielskiej, nie może już uczestniczyć w jego wychowaniu, zarządzać jego majątkiem ani reprezentować małoletniego. Traci wszystkie prawa i obowiązki, które wiązały się z tą władzą. Nadal jednak jest zobowiązany do wypłacania alimentów, jeśli takie zostały ustanowione, dziecko zaś cały czas dziedziczy po rodzicach (i odwrotnie). Rodzice wciąż mogą spotykać się z dzieckiem, chyba że sąd wydał inne postanowienie.

Przy utracie władzy rodzicielskiej przez obojga rodziców, sąd opiekuńczy ustanawia opiekę, zgodnie z art. 145 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Czy możliwe jest przywrócenie władzy rodzicielskiej? Tak, jeśli ustanie przyczyna, która była podstawą do jej pozbawienia. Sąd musi jednak dokładnie przeanalizować, czy przywrócenie rodzicowi praw i obowiązków będzie zgodne z dobrem dziecka.