Jaskra: Profilaktyka i leczenie

Jaskra jest grupą ponad dwudziestu chorób o podłożu neuropatycznym, w których wskutek powolnego zamierania włókien nerwu wzrokowego następuje stopniowy i nieodwracalny zanik nerwu wzrokowego, co prowadzi do całkowitej ślepoty. W 90% przypadków jaskra niemal do samego końca nie daje żadnych objawów, dlatego niezmiernie ważne jest regularne profilaktyczne badanie się w jej kierunku. Leczenie ma charakter zachowawczy, jego celem jest zatrzymanie postępu choroby. W jaskrze zaawansowanej jest to już często niemożliwe, wówczas celem staje się spowolnienie postępu jaskry. Im więc szybciej nastąpi rozpoznanie, tym większa szansa na zachowanie przez osobę chorą widzenia do końca życia. Natomiast nieleczenie prowadzi do całkowitej ślepoty.

Jaskra: kiedy i jak się badać

W jaskrze wzrok traci się niepostrzeżenie na przestrzeni kilkunastu lat. Według WHO to najgroźniejsza choroba oczu i pierwsza przyczyna ślepoty na świecie, zaś profilaktyka jest jedynym skutecznym sposobem walki z nią. Wbrew obiegowym poglądom jaskra jest nie tylko chorobą osób starszych, dlatego wskazane jest wykonywanie badań profilaktycznych bez względu na wiek, przy czym zachorowalność gwałtownie rośnie po 35 roku życia. Z tego względu osobom w wieku 35+ zaleca się regularne wykonywanie badań profilaktycznych w kierunku jaskry – z różną częstotliwością zależnie od dodatkowych czynników ryzyka. Wśród najpoważniejszych czynników ryzyka wymienia się: przypadki choroby w rodzinie, krótkowzroczność, niskie ciśnienie tętnicze krwi, marznące stopy i dłonie, migreny lub ich obecność w przeszłości, słabe radzenie sobie ze stresem. Obecny poziom wiedzy medycznej pozwala na skuteczne leczenie jaskry, jednak pod trzema warunkami: a) że jaskra zostanie wcześnie wykryta; b) że zostanie prawidłowo rozpoznana co do typu i będzie prawidłowo leczona; c) że pacjent będzie się stosował do zaleceń lekarza.

Spełnienie pierwszego warunku jest łatwe: wystarczy regularnie badać się w tzw. dobrostanie, czyli zanim choroba się rozwinie i da objawy. Trzeba pamiętać, że jaskra w 9/10 przypadków nie daje objawów aż do końcowej fazy choroby, kiedy prawie zawsze jest już za późno na skuteczne leczenie.

Spełnienie drugiego warunku jest bardzo trudne ponieważ jaskra jest zmienna osobniczo. Oznacza to, że praktycznie każdy przypadek jest inny; różne mogą być przyczyny, przebieg choroby, rokowanie, inne bywa leczenie nawet bardzo podobnych przypadków. Dlatego tak ważny jest wybór placówki, w której pacjent wykona takie badania i podda się ewentualnemu leczeniu.

W jaskrze niezwykle ważne jest, by badania były wykonane przez doświadczonego diagnostę i to najlepiej z wykorzystaniem nowoczesnego sprzętu. Organizacje lekarskie, takie jak np. Polskie Towarzystwo Okulistyczne czy European Glaucoma Society zalecają w wytycznych dotyczących tej choroby konkretne aparaty a nawet modele, jako odpowiednio czułe do diagnostyki jaskrowej. Choroba musi być prawidłowo rozpoznana a później monitorowana i leczona – to jest kluczowe dla ostatecznego sukcesu – twierdzi dr n. med. Barbara Polaczek-Krupa, glaukomatolog z Centrum Okulistycznego Jaskra w Warszawie.

I dodaje:

Diagnostyka w kierunku jaskry obejmuje dość znaczny pakiet badań, niestety wykonanie jednego czy dwóch badań jest niewystarczające. Oprócz badań podstawowych wykonywanych rutynowo przez okulistów należy także przeprowadzić szereg badań dodatkowych: badanie pola widzenia w technologii SAP (HFA Humphrey), FDT Matrix, pachymetrię, GDx (skaningowa polarymetria laserowa w technologii GDx Pro), HRT, GCL / GCC, OCT jaskrowe, AS-OCT (tomografia przedniego odcinka).

Dobra wiadomość jest taka, że tych badań nie wykonuje się wszystkich i zawsze. Stanowią one tzw. złoty standard w diagnostyce jaskry, ośrodek profesjonalnie zajmujący się jaskrą powinien mieć możliwość wykonania wszystkich tych badań. Wówczas dopiero lekarz prowadzący zlecając konkretne badania będzie mógł liczyć na uzyskanie takich informacji jakie uzna za niezbędne w danym przypadku.

wiadomość jest taka, że tych badań nie wykonuje się wszystkich i zawsze. Stanowią one tzw. złoty standard w diagnostyce jaskry, ośrodek profesjonalnie zajmujący się jaskrą powinien mieć możliwość wykonania wszystkich tych badań. Wówczas dopiero lekarz prowadzący zlecając konkretne badania będzie mógł liczyć na uzyskanie takich informacji jakie uzna za niezbędne w danym przypadku.

Trzeci warunek skutecznego leczenia jaskry to dobra współpraca pacjenta z lekarzem prowadzącym. Wbrew pozorom dość często ta współpraca jest daleka od ideału. Po stronie lekarza barierą jest często brak specyficznego doświadczenia jaskrowego, co ostatecznie skutkuje niekiedy niewłaściwie dobranym leczeniem. Po stronie pacjenta jedną z głównych przyczyn jest niezrozumienie czym jest ta choroba i na czym polega leczenie. Leczenie jaskry nie ma prowadzić do poprawy jakości czy komfortu widzenia, ale do ochrony przed wymieraniem komórek nerwowych odpowiedzialnych za widzenie. W początkowych fazach choroby ten proces nie przekłada się na jakość widzenia i brak natychmiastowego efektu, subiektywnie zauważalnego przez pacjenta, często go zniechęca do kontynuowania leczenia.

Jaskra: przyczyny i leczenie

Jakie są przyczyny jaskry? Do tych głównych zalicza się podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe oraz zaburzenia ukrwienia nerwu wzrokowego. Mogą być one wywołane przez czynniki genetyczne, mechaniczne i naczyniowe. Celem leczenia jest utrzymanie użytecznego widzenia i związanego z tym komfortu życia pacjenta. W przypadku wystąpienia jaskry, po jej rozpoznaniu co do typu, lekarz dobiera leczenie, którego celem jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ciśnienie to powinno osiągnąć wskutek tego leczenia taki poziom, przy którym choroba nie postępuje, a parametry w badaniu pola widzenia pacjenta zostaną ustabilizowane.

Proces leczenia jaskry może rozpocząć się dopiero po rozpoznaniu jej typu, a do tego niezbębne jest wykonanie kompleksowej diagnostyki. Sposób leczenia dobierany jest w zależności od typu choroby, stopnia jej zaawansowania, tempa progresji oraz innych czynników. Jako leczenie pierwszego rzutu stosuje się najczęściej albo leki w postaci kropli, albo laseroterapię neodymową SLT. Krople były stosowane rutynowo, jest to metoda tradycyjna, do której lekarze są przyzwyczajeni. Warto jednak mieć świadomość, że leki przeciwjaskrowe przyjmuje się już do końca życia, a równocześnie ich długotrwałe zażywanie może wywierać negatywny wpływ na stan oka oraz powodować efekty uboczne. Dlatego też coraz większe uznanie specjalistów zyskuje sobie nowatorska metoda leczenia laserem (selektywna trabekuloplastyka laserowa SLT). Zastosowanie tej metody jako pierwszej odsuwa na dość długi czas konieczność stosowania kropli przynosząc statystycznie lepszy efekt. SLT to zabieg polegający na naświetlaniu światłem laserowym wybranych struktur oka. Jest całkowicie nieinwazyjny i bezbolesny i co szczególne: nie daje żadnych istotnych efektów ubocznych (tuż po zabiegu objawem jest „olśnienie”, które mija po kilku godzinach). SLT jest tym skuteczniejszy im szybciej zostanie wdrożony, dłużej też trwać będzie efekt zabiegu. Selektywną trabekuloplastykę laserową stosuje się zgodnie z wytycznymi przede wszystkim w leczeniu jaskry otwartego kąta.

Jaskry zamkniętego kąta leczy się natomiast, zależnie od przypadku, operacyjnie lub poprzez wykonanie zabiegu ambulatoryjnego irydotomii laserowej.