Czym jest i w jakich sytuacjach przysługuje zachowek?

Dziedziczenie tylko pozornie wydaje się prostą sprawą. Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu, zastosowanie ma tzw. dziedziczenie ustawowe. Jeśli pozostawił testament, majątek trafia w ręce osób w nim wskazanych. Jednak co w sytuacji, kiedy najbliższe osoby zmarłego zostały całkowicie pominięte w testamencie? Lub gdy spadkodawca rozdał swój majątek przed śmiercią. W tym przypadku rozwiązaniem jest zachowek.

Zachowek – niezbędne informacje

 Zachowek jest instrumentem ochrony spadkobierców, zapewniającym im udział w majątku spadkodawcy. Ma za zadanie ochronę najbliższej rodziny przed niekorzystnym dla niej rozporządzaniem majątkiem w testamencie lub w formie darowizn za życia. Zachowek to określony ułamek wartości udziału spadkowego, który przypadłby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jest on równy 2/3 wartości udziału spadkowego w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy i 1/2 wartości udziału spadkowego w przypadku pozostałych osób.

Zachowek może być wypłacony wyłącznie jako kwota pieniężna. Nie może być rzeczą zaliczaną do spadku czy określoną jako jego składnik, nie może być także wypłacona w naturze, jeśli uprawniony nie wyrazi na to zgody.

Komu przysługuje?

Kim są spadkobiercy, którym przysługuje prawo do zachowku? To małżonek spadkodawcy, zstępni (dzieci, a w razie ich śmierci wnukowie, prawnukowie itd.), a także – jeśli spadkodawca nie miał potomstwa – rodzice. Nie przysługuje rodzeństwu i dalszym krewnym. Jak mówi specjalista z Kancelarii Adwokackiej Krakowiński, zachowek nie przysługuje osobom, które:

- zostały wydziedziczone w testamencie (jeśli testament nie stanowił inaczej, to zachowek przysługuje zstępnym tych osób),

- zostały uznane za niegodne dziedziczenia (zachowek przysługuje zstępnym tych osób),

- odrzuciły spadek (zachowek przysługuje zstępnym tych osób),

- zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia (jeśli w umowie znalazła się informacja, że nie dotyczy ona zstępnych, to zachowek im przysługuje).

Roszczeń do wypłacenia zachowku nie mogą mieć także małżonkowie pozostający w separacji ze spadkodawcą lub ci, wobec których wystąpiono o orzeczenie rozwodu lub separacji z ich winy.

W jakich sytuacjach przysługuje nam zachowek?

Zachowek przysługuje uprawnionemu, gdy nie otrzymał on należnej części majątku w drodze dziedziczenia, zapisu czy darowizny. Jeśli nie otrzymał należnej części majątku w całości, przysługuje mu uzupełnienie, czyli zapłata różnicy pomiędzy należnym zachowkiem a wartością otrzymanego przysporzenia.

Jeśli nie pozostawiono testamentu, a majątek został rozdany przed śmiercią spadkodawcy, uprawniony do zachowku może domagać się należnej mu kwoty od:

- innego spadkobiercy ustawowego, jeśli otrzymał darowiznę, która zaliczana jest na potrzeby wyliczenia zachowku,

- osoby, na której rzecz spadkobierca poczynił w testamencie zapis windykacyjny,

- obdarowanego, który nie jest spadkobiercą.

W ostatniej sytuacji należy pamiętać o tym, że roszczenia mogą dotyczyć wyłącznie darowizn, które nastąpiły nie wcześniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.

Roszczeń dotyczy cały majątek obdarowanego, nie tylko przedmiot darowizny, ale do wysokości wzbogacenia. Jeśli więc obdarowany utracił lub zużył darowiznę, przez co nie jest już wzbogacony, nadal podlega obowiązkowi wypłaty zachowku. Obdarowany może też uwolnić się od roszczeń, oddając spadkobiercom przedmiot darowizny.

Oczywiście trzeba wiedzieć o tym, że zachowek również podlega przedawnieniu. Termin wniesienia o jego wypłatę wygasa 5 lat od ogłoszenia testamentu lub – jeśli nie pozostawiono testamentu – od otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Wyliczenie i dochodzenie praw do realizacji zachowku

Wyliczenie wartości zachowku jest skomplikowane i podlega szeregowi zasad i czynników, określonych szczegółowo w kodeksie cywilnym. W celach wyliczenia hipotetycznego udziału spadkowego uwzględnia się m.in. spadkobierców niegodnych czy odrzucających spadek, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Do wysokości zachowku wlicza się wszystko to, co uprawniony otrzymał od spadkodawcy. Jeżeli więc uprawniony jest zstępnym spadkodawcy, bierze się pod uwagę wszelkie koszty poniesione na jego wychowanie i wykształcenie, jeśli przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Prawo do realizacji zachowku można zrealizować poprzez pisemną ugodę dotyczącą zapłaty lub przez pisemny pozew do sądu. Również, jeśli spadkobiercy nie spełniają roszczeń o wypłacenie kwoty odpowiadającej wartości zachowku, swoich praw można dochodzić na drodze sądowej.

Sprawy związane z zachowkiem wymagają szczególnej uwagi i pomocy. W związku z tym warto zwrócić się do specjalistów, którzy będą w stanie rozwiać wszelkie wątpliwości i fachowo zająć się tematem. Takie usługi świadczą renomowane kancelarie adwokackie. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto do nich skierować swoje pierwsze kroki.